Dhaloonni kompiitaraa yeroo wajjin fooyya’iinsa addaa teeknooloojii kompiitaraa agarsiisa. Bara 1946tti karaaleen elektirooniksii sarkiyuutii jedhaman lakkaa’uu raawwachuuf hojjetaman. Giriis fi kutaalee makaanikaa biroo maashiniiwwan shallaggii duraanii keessatti lakkaa'uuf itti fayyadaman bakka buuse.
Tokkoon tokkoon dhaloota haaraa keessatti sarkiyuutiin sarkiyuutii dhaloota duraanii caalaa xiqqaa fi guddachaa dhufe. Kun immoo saffisa, memory fi humna kompitara guddisuuf gargaareera. Kompiitarri dhaloota shan qaba. Isaanis kanneen armaan gadii kanneen:
Labata koompiitara 1ffaa: Dhaloonni jalqabaa (1946-1959) kompiitaroonni suuta jedhanii, guddaa fi gatiin qaala'aa turan. Kompitara kana keessatti tubboo vaakiyuumii akka qaamolee bu’uuraa CPU fi mimoorii ta’anii fayyadamaa turan. Kompiitaroonni kun irra caalaa sirna opereetiingii batch fi punch card irratti hirkatanii turan. Dhaloota kana keessatti teeppii maagneetii fi teeppiin waraqaa akka meeshaa oomishaa fi galteetti fayyadamaa turan.
Kompiitaroota dhaloota jalqabaa beekamoo ta’an keessaa muraasni;
ENIAC ( Electronic Numerical Integrator and Computer)
EDVAC ( Electronic Discrete Variable Automatic Computer)
UNIVACI( Universal Automatic Computer)
IBM-701
IBM-650
Labata koompiitaraa 2ffaa: Dhaloonni lammaffaan (1959-1965) bara kompiitara tiraanzisterii ture. Kompiitaroonni kun tiraanzistara gatii salphaa, kompaaktii fi humna xiqqaa kan fayyadaman fayyadamu turan; kompiitara tiraanzisterii kompiitara dhaloota jalqabaa caalaa saffisaan akka hojjetan taasiseera.
Dhaloota kana keessatti wiirtuuwwan maagneetii akka yaadannoo jalqabaatti kan fayyadaman yoo ta’u, diskiin maagneetii fi teeppiiwwan ammoo akka kuusaa lammaffaatti fayyadamaa turan. Afaan walga’ii fi afaan sagantaa kan akka COBOL fi FORTRAN, fi Batch processing fi multiprogramming operating systems kompitara kana keessatti fayyadamaa turan.
Kompiitaroota dhaloota lammaffaa beekamoo ta’an keessaa muraasni;
IBM 1620
IBM 7094
CDC 1604
CDC 3600
UNIVAC 1108
Labata koompiitaraa 3ffaa: Kompiitaroonni dhaloota sadaffaa tiraanzistara dhiisanii sarkiyuutii walitti makamaa (IC) fayyadamaniiru. IC tokko tiraanzistara baay'ee guddaa ta'e qabachuu danda'a kunis humna kompitara tokkoo dabaluu fi baasii hir'ise. Kompiitaroonni kunneenis caalaatti amanamoo, gahumsa kan qabaniifi guddinaan xiqqaa ta’aniiru. Kompiitaroonni dhalootaa kunniin akka sirna hojiitti fageenya irraa adeemsa, yeroo qooduun, sagantaa baay’ee (multi programming) fayyadamu turan. Akkasumas, afaanota sagantaa sadarkaa olaanaa kanneen akka FORTRON-II TO IV, COBOL, PASCAL PL/1, ALGOL-68 dhaloota kana keessatti fayyadamaa turan.
Kompiitaroota dhaloota sadaffaa beekamoo ta’an keessaa muraasni;
IBM-360 series
Honeywell-6000 series
PDP(Personal Data Processor)
IBM-370/168
TDC-316
Labatakoompiitaraa 4ffaa: Kompiitaroonni dhaloonni afraffaan (1971-1980) sarkiyuutii baay’ee guddaa ta’e kan walitti makame (VLSI) fayyadamu turan; chippii tiraanzistara miliyoonaan lakkaa’aman fi elementoota sarkiyuutii biroo of keessaa qabu. Chiipsiin kun kompiitaroota dhaloota kanaa caalaatti kompaaktii, humna, saffisaa fi gatii madaalawaa akka qabaatan taasisan. Kompiitaroonni dhalootaa kunniin yeroo dhugaa, yeroo qoodamuu fi sirna hojii raabsame fayyadamu turan. Afaan sagantaa akka C, C++, DBASE dhaloota kana keessattis fayyadamaa turan.
Kompiitaroota dhaloota afraffaa beekamoo ta’an keessaa muraasni;
DEC 10
STAR 1000
PDP 11
CRAY-1(Super Computer)
CRAY-X-MP(Super Computer)
Labata koompiitara 5ffaa: Kompitara dhaloota shanaffaa (hanga bara 1980tti) keessatti teeknooloojiin VLSI ULSI (Ultra Large Scale Integration) tiin bakka bu’eera. Chiipsii maaykiroo piroosesara qaamolee elektirooniksii miliyoona kudhan qaban oomishuuf akka danda’amu taasiseera. Kompiitaroonni dhaloota kanaa haardwaara adeemsa walfakkaatu fi sooftiweeri AI (Artificial Intelligence) fayyadamaa turan. Afaanota sagantaa dhaloota kana keessatti fayyadaman C, C++, Java, .Net fi kkf turan.
Kompiitaroota dhaloota shanaffaa beekamoo ta’an keessaa muraasni;
Desktop
Laptop
NoteBook
UltraBook
ChromeBook
